De geschiedenis van een kraai

Vorige week kocht ik op de rommelmarkt een boekje. En niet zomaar een boekje! Een heel mooi boekje. Ik zag de voorkant van het kinderboekje en was meteen verkocht, maar meestal is alleen de voorkant leuk geillustreerd en valt de inhoud een beetje tegen. Dit keer niet; ook de binnenkant was schitterend. Opzoek dus naar de maker. Onder aan de pagina's stond L.S. Even was ik in vertwijveling; zou het van Leon Senf zijn? En inderdaad een boekje vol orginele litho's van Leon Senf! We kennen Leon Senf natuurlijk van zijn "Porceleyne fles"-werk. Maar niet zozeer als illustrator van kinderboeken. Vandaar dus wat extra aandacht voor een mooi boekje.

Leon Senf (1860-1940) was een kunstenaar uit Noordwijk. Hoewel hij ook vrij werk maakte, heeft hij zijn grote bekentheid te danken aan de Porceleyne fles. De Porceleyne fles is en was een van de belangrijkste plateelfabrieken in Delft. Omdat de Porceleyne fles aan het begin van de vorige eeuw ook iets wilde bijdragen aan de opmars van de nieuwe kunst in Nederland namen ze twee kunstenaars in dienst om nieuwe ontwerpen te maken; Adolf le Comte en Leon Senf. Leon Senf ontwierp het "nieuw delft" aardewerk. De decors zijn afgeleid van oude turkse motiven. Ook maakte hij veel ontwerpen voor gelegenheidsborden. Maar hoe kwam Leon Senf er dan bij om "de geschiedenis van een kraai" te illustreren vraagt men zich dan af. Dat ging als volgt...

Heb blijkt dat het boekje grotendeels autobiografisch is. Het werd in 1923 opgeschreven (in rijm) door Mea Mees-Verwey. De dochter van Albert Verwey (dichter). Zij woonde met haar ouders en 6 broers en zussen in de Villa Nova in Noordwijk (hier speelt het grootste gedeelte van het verhaal zich ook af). En zoals het verhaal vertelt; converseren met een kraai "'t was haar enige verzet, in dat nare pleurisbed". In 1923 publiceerde Mea's man het haar boekje. Atie, de dochter van Leon Senf, trouwde met een broer van Mea en zo is de cirkel dan weer rond. Naast dat het boekje mooi geillustreerd is met 32 orginele litho's, is het ook nog eens een leuk verhaal, geheel op rijm.

Helaas is er van de rijke historie niet veel meer over. De villa werd door een projectontwikkelaar vakkundig gesloopt om plaats te maken voor een woonwijkje. Van het verleden van Albert Verwey weten de meeste mensen ook niet veel meer. Toch was hij in zijn tijd een geviert man die gezien werd als een van de belangrijkste letterkundige uit zijn tijd. Hij onderhield veel relaties met kunstenaars o.a. van Doesburg en werkte samen met Berlage. Ook Mea heeft niet stil gezeten. Met de uitgeverij Mees-Verwey was ze ondermeer betrokken bij de uitgaven van de Wendingen (een van de belangrijkste kunsttijdschriften van de vorige eeuw). Daarnaast ontwikkelde ook Mea zich in de letterkunde en promoveerde hier zelfs in. 1936 volgde er een scheiding van Mees en hertrouwde ze met Dirk Nijland (kunstenaar).
Het enige wat nu nog lijkt te herinneren aan dit roerige bestaan is een boekje over een kraai. Ik koop het boekje op een druilerige dinsdag ochtend. Net op tijd voordat de regen ook dit souvenir zou vernietigen. En zo voegen we een prachtig boekje toe aan de collectie voor ons kindje.  

Tip van de dag: Bladder de boekjes met mooie omslag altijd door. Soms zijn ze van binnen nog verrassend veel mooier.

Afrekenen met clichés: Deel I - Dat kan mijn nichtje ook...

Vandaag begin ik aan een reeks "afrekenen met clinchés" omdat ik van mening ben dat we (als mensheid) niet verder komen als er niet van tijd tot tijd iets recht gezet word. Daarnaast schrijf ik ze omdat ik er gek van word. Om een of andere rede lok ik het uit dat mensen clichés over mij heen braken. Zo moet ik altijd maar weer horen dat de Ikea een hele leuke winkel is en design voor snobistische mensen (Deel II). Ik vraag er niet om maar mensen moeten dit soort dingen blijkbaar aan mij kwijt. Maar voor deel I van de reeks een meer algemeen onderwerp: "Dat kan mijn nichtje ook..."  

Het blijft een heel gevecht. En het is een gevecht waar ik niet altijd zin in heb en zeker niet altijd blij van wordt. Droefig word ik er zelfs van... Van mensen die denken een mening te hebben over kunst, maar nog geen Picasso van een van Gogh kunnen onderscheiden. Picasso en Rembrandt lukt dan vaak nog net, maar als je ze een ander werk dan de nachtwacht laat zien en een vroege Picasso neemt wordt zelf dat gevaarlijk. Maar toch denken deze mensen hardop te mogen zeggen dat zij ook wel een Mondriaan kunnen maken op het moment dat ze voor compositie in geel, blauw en rood staan. Wie heeft ze hier mee naar toe genomen vraag je je dan af... Maar musea zijn vrij te bezoeken en anders leren ze het nooit; en dat is ook weer waar. Maar toch, het is een hardnekkige kwaal die in veel mensen zit en van tijd tot tijd pijnlijk stupide naar buiten komt. Het kan nog erger veel mensen die een CoBrA werk zien zeggen niet eens dat kan ik ook, maar denken serieus dat hun familielid van 3 dat ook wel zou kunnen. Soms een beetje waar, want Constant liet zijn kinderen ook in zijn schilderijen werken, maar meestal gaat het niet op.

Waar komt dit toch vandaan. Het antwoord is helaas makkelijker dan het lijkt. Mensen hebben geen kennis. Blijkbaar zijn mensen niet instaat om te begrijpen dat er een heel proces vooraf ging voor Mondriaan aan compositie in geel, blauw en rood begon. Een proces waarin Mondriaan al lang bewezen had een fenomenaal schilder te zijn. Iets waar het tegenwoordig vaak aan ontbreekt. Veel jonge kunstenaars menen deze fase over te mogen slaan en beginnen meteen aan hun composities in geel, blauw en rood (met alle gevolgens vandien). Maar bij Mondriaan was dat anders. Voordat Mondriaan begon met zijn abstracte werken dacht hij eerst een hele filosofie uit waarom het zo moest. Waar hij zo van doordrongen raakte dat het zelfs zijn vriendschappen in de weg stond en hem in een isolement dreef. Maar toch maakte hij het werk en dat in 1930!

En dat is dan het tweede punt wat de leek niet blijkt te begrijpen. Dingen vinden plaats in een tijd! In een contekst! Het werk van Mondriaan komt niet uit de lucht vallen! De gene die dus zegt dat zijn nichtje dat ook wel kan bezeft dan dus blijkbaar niet dat dat werk al meer dan 80 jaar oud is (en wij dat nog steeds modern vinden!). En dat nichtje van 3 was in de jaren 30 van de vorige eeuw; toen iedereen nog netjes koeien in een half ondergelopen weiland schilderde; echt niet op het idee gekomen om een wit vlak te vullen met primaire kleuren en zwarte lijnen. Er is een hele strijd gestreden om een nieuwe vorm van kunst van de grond te krijgen, zoals dat bij het ontstaan van iedere nieuwe stroming gebeurd. 

En dat is het dus! De pioniers van het eerste uur worden dan "heilig". Zij zijn onze martelaars. Zij hebben de kunstgeschiedenis een stukje verder weten te brengen door anders te durven denken. Door niet in CLICHÉS te denken. Maar worden postuum door de leek nog altijd met cliches geslagen. Zo gaat dat helaas...

Het laatste punt wat nog enige aandacht verdient is het feit dat de leek erg geneigt is mooi te vinden "dat wat er moeilijk uit ziet om te maken". Dat wat zijn nichtje van 3 en zelfs hij/zij zelf niet kan maken, wordt snel mooier gevonden. Rembrandt kan in dit geval op meer bijval rekenen dan Rothko. Maar de moeilijkheidsgraad zit hem niet altijd in het maken. Het vrije denken is vaak een nog veel moeilijker proces waar een kunstenaar doorheen moet. Waarbij de standaard regels van de esthetie herschreven moeten worden (om het minder omslagtig te zeggen; de schoonheid in een andere vorm ontdekt moet worden. Het wordt er misschien zo niet duidelijker op; er moet kunst gemaakt worden). Kunst maken is in dit kader dus iets anders dan het op een kwalitatief goede en handige manier herhalen van een bestaand kunstje (dit zijn twee heel verschillende dingen).

Dus nog een keertje voor de gene die het nog altijd niet begrijpen; nichtjes van 3 schilderen geen Mondriaans! Denk na voor je iets zegt. Denk ten eerste aan de kunstenaar en wat het werk in zijn ouevre betekent. Denk aan de contekst en de tijd waarin het werk is gemaakt. Neem de moeilijkheidsgraat van het maken niet mee in je oordeel (zeker niet als je zelf nog nooit een penseel vast gehouden hebt). En tenslotte; ventileer je mening genuanceerd! Niet voor mij, maar voor jezelf. Kunst wordt pas leuk als je het begrijpt. En de wereld wordt er mooier van.